Utworzenie fundacji rodzinnej to strategiczne narzędzie planowania sukcesyjnego i ochrony majątku. Instytucja ta pozwala na zachowanie integralności przedsiębiorstwa, zapewnienie stabilności finansowej rodziny oraz ułatwienie przekazywania majątku kolejnym pokoleniom. Poniżej przedstawiamy kolejne etapy procesu założenia fundacji rodzinnej oraz kluczowe aspekty, na które należy zwrócić uwagę.
Ustalenie celu, kręgu beneficjentów i zasad funkcjonowania fundacji
Pierwszym krokiem jest określenie celu fundacji rodzinnej, jej beneficjentów oraz zasad funkcjonowania. Fundator powinien precyzyjnie zdefiniować, w jakim celu powołuje fundację i na czyją rzecz ma ona działać. Najczęściej wskazywanymi celami są:
- ochrona i pomnażanie majątku rodzinnego,
- planowanie sukcesji,
- zabezpieczenie finansowe członków rodziny.
Beneficjentami mogą być zarówno członkowie rodziny fundatora, jak i inne osoby wskazane w statucie, niespokrewnione z fundatorem. Warto pamiętać, że fundator oraz jego małżonek również mogą pełnić rolę beneficjentów. Ten etap ma kluczowe znaczenie – dalsze działania w procesie zakładania fundacji stanowią praktycznie wykonanie decyzji podjętych na tym wstępnym etapie planowania.
Utworzenie fundacji rodzinnej – oświadczenie fundatora
Podstawą utworzenia fundacji rodzinnej jest złożone oświadczenie fundatora o jej ustanowieniu. Można tego dokonać w akcie założycielskim lub testamencie. Kolejno należy sporządzić statut fundacji – czyli cały mózg tej operacji. Oba te dokumenty wymagają formy aktu notarialnego.
Statut fundacji – najważniejszy dokument
Statut jest niewątpliwie najważniejszym dokumentem w fundacji rodzinnej, ponieważ określa zasady jej funkcjonowania. Może zostać zmieniony na późniejszym etapie, chyba że możliwość taka zostanie ograniczona na etapie zakładania fundacji. Sposób zmiany statutu jest kluczowy i powinien zostać szczegółowo uregulowany w samym statucie, ponieważ przepisy powszechnie obowiązujące nie poruszają tej kwestii.
Statut oprócz elementów obligatoryjnych, które musi zawierać, zgodnie z przepisami powszechnie obowiązującymi, powinien uwzględniać również kluczowe zasady sukcesji i zarządzania majątkiem, takie jak:
- zasady wypłaty świadczeń beneficjentom (w tym czy świadczenie ma zostać wypłacone do majątku osobistego, czy wspólnego, o ile beneficjent pozostaje w związku małżeńskim),
- kwestię uprzywilejowania co do głosów w ramach zgromadzenia beneficjentów- przekazanie niektórym beneficjentom większej ilości głosów, przykładowo samemu fundatorowi,
- zasady inwestowania i pomnażania majątku fundacji,
- uregulowanie sytuacji utraty uprawnień beneficjenta jako narzędzie na “niesforne dzieci”.
Sporo wątpliwości budzi implementacja tzw. klauzul wieczystych, czyli takich które nigdy nie mogą zostać zmienione, nawet po śmierci fundatora. Coraz częściej pojawiają się głosy, że takie postanowienia powinny być na porządku dziennym, w końcu to fundator jest założycielem fundacji, on wpłaca kapitał i jego wola winna być realizowana przez taką fundację, nawet po jego śmierci.
Kolejno należy powołać organy fundacji rodzinnej. Zarząd i Zgromadzenie Beneficjentów to dwa obligatoryjne organy, ale można powołać również Radę Nadzorczą.
Fundacja rodzinna w organizacji – otwarcie ksiąg rachunkowych
Po ustanowieniu aktu założycielskiego fundacji i statutu u notariusza powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Zgodnie z ustawą o rachunkowości, wraz z powstaniem fundacji rodzinnej w organizacji, powinna ona otworzyć księgi rachunkowe.
Wniesienie majątku do fundacji
Fundator wnosi majątek do fundacji, który musi mieć minimalną wartość 100 000 zł. Może to być gotówka, nieruchomość, udziały w spółkach czy inne aktywa. O tym jakie aktywa można wnieść do fundacji, pisaliśmy już w poprzednich artykułach. Warto jednak powiedzieć co nie może stanowić wkładu do fundacji rodzinnej. Są to między innymi praca i świadczenie usług, jak również niezbywalne prawa majątkowe, jak przykładowo służebność osobista, czy uprawnienia wynikające z zawartej umowy dożywocia.
Zgłoszenie do rejestru fundacji rodzinnych
Rejestr prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim – jedyny właściwy dla tego typu podmiotów w Polsce. Oczywiście do wniosku o rejestrację dołącza się szereg niezbędnych dokumentów, o których przygotowanie zadba Kancelaria.
Zarządzanie fundacją i wypłaty świadczeń
Po wpisaniu do rejestru fundacja może w pełni rozpocząć działalność zgodnie ze statutem. Może inwestować środki, zarządzać nieruchomościami czy pobierać dywidendy z udziałów w spółkach.
Świadczenia dla beneficjentów mogą obejmować przykładowo: wypłaty pieniężne, finansowanie edukacji, czy udostępnienie nieruchomości do użytkowania, chociaż nad tym należałoby się poważnie zastanowić w kontekście skutków podatkowych.
Jak zabezpieczyć fundację, aby działała również po śmierci fundatora?
Jednym z głównych celów fundacji rodzinnej jest zapewnienie ciągłości majątkowej i organizacyjnej po śmierci fundatora. Fundator zazwyczaj posiada najbardziej kluczowe uprawnienia w fundacji. Trzeba zatem zabezpieczyć fundację na wypadek śmierci fundatora, sporządzić statut w taki sposób, aby zapewnić ciągłość działania fundacji. Przede wszystkim w statucie fundacji rodzinnej należy przewidzieć jakie podmioty obejmą wszelkie kompetencje fundatora po jego śmierci. Jednocześnie, trzeba pamiętać o zasadzie, że prawa i obowiązki fundatora nie mogą być zbyte na inną osobę. Należy więc dość kazuistycznie opisać przeniesienie praw i obowiązków fundatora na inne podmioty.
Podsumowanie:
Założenie fundacji rodzinnej to proces wymagający staranności, precyzji i strategicznego podejścia. Dobrze zaprojektowana fundacja rodzinna pozwala nie tylko skutecznie chronić majątek, ale również zachować ciągłość biznesu rodzinnego i zrealizować wolę fundatora w długim horyzoncie czasowym, nawet po jego śmierci. Warto już teraz pomyśleć nad takim wehikułem ochrony majątku i planowania sukcesji.
Autorka: Patrycja Kulak
Aplikantka radcowska w Trans Lawyers
