Poznaj zasady przewozu sukcesywnego według Konwencji CMR. Sprawdź, czym różni się przewoźnik sukcesywny od podwykonawcy i kto ponosi odpowiedzialność.
Czym jest przewóz sukcesywny?
Przewóz sukcesywny został uregulowany w art. 34 i następnych Konwencji CMR. Zgodnie z tymi przepisami:
„Jeżeli przewóz wykonywany jest na podstawie jednej umowy i jednego listu przewozowego przez kilku kolejnych przewoźników drogowych, każdy z nich przyjmuje na siebie odpowiedzialność za wykonanie całego przewozu, przy czym drugi przewoźnik i każdy następny staje się stroną umowy na warunkach określonych w liście przewozowym”.
W literaturze prawniczej przyjmuje się, że przewóz sukcesywny wymaga jedności trzech elementów:
– umowy przewozu,
– przesyłki,
– listu przewozowego.
Ich tożsamość jest warunkiem sine qua non powstania przewozu sukcesywnego.
Jak działa przewóz sukcesywny w praktyce?
W praktyce oznacza to, że niezależnie od tego z kim kolejny przewoźnik zawarł umowę (z nadawcą, pierwszym przewoźnikiem czy innym przewoźnikiem), sam fakt przyjęcia tego samego towaru i listu przewozowego wywołuje z mocy prawa (ex lege) jego przystąpienie do pierwotnej umowy przewozu.
Instytucja ta pełni funkcję ochronną wobec nadawcy i odbiorcy przesyłki. Pierwszy przewoźnik odpowiada zawsze wobec nadawcy za cały przewóz, ale równocześnie powstaje solidarna odpowiedzialność wszystkich kolejnych przewoźników. W konsekwencji osoba uprawniona (nadawca lub odbiorca) może dochodzić roszczeń od kilku z nich, tj. od pierwszego, ostatniego, bądź przewoźnika odpowiedzialnego za realizację części przewozu, na której doszło do zdarzenia szkodowego.
Przewoźnik sukcesywny vs podwykonawca – kluczowe różnice
W praktyce transportowej istotne jest odróżnienie przewozu sukcesywnego od podwykonawstwa:
Przewoźnik sukcesywny:
- Staje się stroną umowy przewozu poprzez przyjęcie towaru i listu przewozowego.
- Odpowiada solidarnie za cały przewóz wobec osoby uprawnionej.
- Może korzystać z mechanizmów regresu i wzajemnych rozliczeń między przewoźnikami (art. 37–39 CMR).
Podwykonawca:
- działa na podstawie odrębnej umowy z przewoźnikiem kontraktowym,
- nie staje się stroną umowy z nadawcą ani odbiorcą,
- jego odpowiedzialność ogranicza się do relacji z przewoźnikiem kontraktowym (art. 3 CMR), oznacz to, że os. uprawniona nie może kierować roszczeń bezpośrednio przeciwko podwykonawcy.
W praktyce zakres obu instytucji jest zbliżony – w końcu to niemal tożsame sytuacje faktyczne – przewoźnicy realizujący przewóz bez bezpośredniej umowy z nadawcą. Logiczną konsekwencją powyższego jest konieczność przyjęcia, że przewóz sukcesywny może powstać wobec zawarcia przez przewoźnika umów ze swoimi podwykonawcami, dalszymi przewoźnikami. Kluczowe jest jednak ustalenie, czy kolejny przewoźnik przyjął przesyłkę i list przewozowy obejmujący dany przewóz.
Rola listu przewozowego w przewozie sukcesywnym
List przewozowy to kluczowy dokument w branży TSL, który pełni funkcję jako:
- dowód zawarcia umowy przewozu i jej warunków,
- Protokół z przebiegu przewozu, umożliwiający wpisywanie istotnych informacji o przesyłce,
- instrument „wiążący” kolejnych przewoźników z pierwotną umową – jego przyjęcie explicite stanowi warunek sukcesywności (art. 34 CMR).
Brak listu przewozowego może uniemożliwić ukonstytuowanie przewoźnika sukcesywnego, co podkreśla jego znaczenie w całym procesie transportowym.
W takim ujęciu należałoby przyjąć, że modyfikacji ulega rola listu przewozowego, czyniąc go niezbędnym elementem przystąpienia do umowy przewozu przez kolejnych przewoźników. Wnioskując w ten sposób można zauważyć, że brak wystawienia listu przewozowego uniemożliwia efektywne ukonstytuowanie przewoźnika sukcesywnego. Warto jednak zauważyć, że postanowienia Rozdziału VI Konwencji CMR nie ustanawiają odrębnych zasad rządzących rolą listu przewozowego, a wręcz odsyłają do przepisów wcześniejszych.
Kto jest w lepszej sytuacji prawnej? Sytuacja prawna przewoźnika sukcesywnego i podwykonawcy
Aby poprawnie nakreślić problematykę sytuacji prawnej, należy odnieść ją do praw i obowiązków przewoźnika wobec podmiotów trzecich.
Wobec nadawcy:
Przewoźnik sukcesywny – może odpowiadać solidarnie za cały przewóz, ale ma prawa wynikające z umowy CMR.
Podwykonawca – nie ponosi bezpośredniej odpowiedzialności wobec nadawcy, ale też nie przysługują mu wobec niego żadne prawa z pierwotnej umowy przewozu, np. za błędy w treści listu przewozowego.
Wobec odbiorcy:
Przewoźnik sukcesywny – odpowiada solidarnie za nienależyte wykonanie przewozu.
Podwykonawca – pozostaje poza stosunkiem prawnym łączącym odbiorcę z przewoźnikiem kontraktowym.
Wobec innych przewoźników:
Przewoźnik sukcesywny – co do zasady wyklucza się jego odpowiedzialność jeśli nie jest pierwszym, ostatnim bądź tym, na którego odcinku doszło do zdarzenia szkodowego. Jeśli zaś nie jest faktycznie odpowiedzialny, korzysta z mechanizmu roszczeń regresowych (art. 37–39 CMR), co pozwala mu przerzucić ciężar odszkodowania na faktycznie winnego przewoźnika.
Podwykonawca – odpowiada wyłącznie wobec przewoźnika kontraktowego, który powierzył mu przewóz i nie uczestniczy w solidarnej odpowiedzialności, co jednak nie wyłącza jego odpowiedzialności za szkodę wobec bezpośredniego kontrahenta.
Uprawnienia przewoźnika sukcesywnego wobec nadawcy i odbiorcy
Każdy kolejny przewoźnik, przyjmując towar i list przewozowy, wstępuje do pierwotnej umowy przewozu (art. 34 CMR). Oznacza to, że:
- przewoźnik sukcesywny nie tylko zyskuje dodatkowe ryzyka i obciążenia, lecz także uzyskuje uprawnienia,
- każdy kolejny przewoźnik, przyjmując towar i list przewozowy, wstępuje do pierwotnej umowy przewozu na warunkach określonych w tym liście (art. 34 CMR),
- może bezpośrednio działać wobec nadawcy lub odbiorcy w sytuacjach nadzwyczajnych, np. w przypadku przeszkód w przewozie czy niekompletnej dokumentacji celnej.
Autor: Łukasz Strzelczyk
Radca Prawny w Trans Lawyers Kancelaria Prawna
