Pojęcie upadłości.
Upadłość to zagadnienie objęte w szeroki zakres prawa cywilnego, regulowane przede wszystkim przez prawo upadłościowe, jak również kodeks spółek handlowych i kodeks cywilny. W ramach regulacji prawa upadłościowego mieszczą się: wspólne dochodzenie roszczeń przez wierzycieli od niewypłacalnych przedsiębiorców, dochodzenie roszczeń od niewypłacalnych osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej, a także konsekwencje ogłoszenia upadłości i zasady umarzania zobowiązań wobec upadłego będącego osobą fizyczną. Samo pojęcie upadłości wiąże się ściśle z niewypłacalnością podmiotu, który stał się niewypłacalny. Inaczej mówiąc, utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Kiedy mowa o niewypłacalności?
Zgodnie z art. 11 prawa upadłościowego należy domniemywać, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnia się w wykonaniu ich w terminie przekraczającym trzy miesiące. Warto pamiętać, że w przypadku osób prawnych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną można także stwierdzić niewypłacalność dłużnika, jeżeli przez ponad dwadzieścia cztery miesiące jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku. W branży transportowej częstym zjawiskiem są opóźnienia w płatnościach, warto zwrócić uwagę czy potencjalny kontrahent nie jest etatowym dłużnikiem lub czy nie został złożony wniosek o upadłość.
Upadłość a likwidacja.
Upadłość i likwidacja to dwa różne procesy, choć w praktyce mogą się ze sobą wiązać, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw. Jak już wspomniano, upadłość to proces sądowy, który dąży do rozwiązania problemu niewypłacalności dłużnika (osoby fizycznej lub prawnej). Jej celem jest zabezpieczenie interesów wierzycieli, likwidacja majątku dłużnika lub, jeśli to możliwe, dopuszczenie do restrukturyzacji przedsiębiorstwa.
Likwidacja to proces, który polega na zakończeniu działalności spółki (lub przedsiębiorcy), sprzedaży jej majątku i rozliczeniu zobowiązań. Może nastąpić, gdy spółka dobrowolnie decyduje się zakończyć działalność lub, gdy nie jest w stanie kontynuować działalności – firma jest niewypłacalna, a jej majątek jest sprzedawany, by zaspokoić wierzycieli. Kończąc, likwidacja nie wiąże się z koniecznością spełnienia dodatkowych, istotnych warunków, podczas gdy upadłość może być ogłoszona tylko w przypadku podmiotu, który jest niewypłacalny.
Obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość.
Obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości uregulowano w Prawie upadłościowym w celu niejako zabezpieczenia dłużnika, który przez swoje działanie doprowadził do powstania zadłużenia przewyższającego jego możliwości dochodowe. oraz nie pogorszył swojej sytuacji finansowej. Innym z celów regulacji jest uchronienie wierzycieli, którzy w sytuacji zgłoszenia wniosku o upadłość będą mogli żądać zaspokojenia się z majątku przedsiębiorstwa dłużnika.
Wniosek o upadłość może złożyć kilka podmiotów, w zależności od sytuacji:
- Dłużnik – osoba fizyczna*, osoba prawna (np. firma) lub jednostka organizacyjna, która nie prowadzi działalności gospodarczej, ale ma trudności z regulowaniem swoich zobowiązań, może sama złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.
- Wierzyciele – jeśli dłużnik nie złożył wniosku o upadłość, wierzyciele mogą wystąpić z takim wnioskiem w sytuacji, gdy dług jest nieuregulowany, a dłużnik nie jest w stanie go spłacić. Wierzyciele muszą udowodnić, że dłużnik znajduje się w stanie niewypłacalności.
- Prokurator – w szczególnych przypadkach prokurator może złożyć wniosek o upadłość, np. gdy zachowanie dłużnika budzi poważne wątpliwości co do legalności jego działań.
*osoba fizyczna może złożyć wniosek o upadłość, lecz należy wziąć pod uwagę jej sytuację prawną – zależnie od okoliczności, może to być albo upadłość konsumencka, albo upadłość przedsiębiorcy (gdy osoba ta prowadzi działalność gospodarczą).
Kiedy pojawia się obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość?
Należy istotnie podkreślić, że obowiązek zgłoszenia upadłości spoczywa na dłużniku. Kluczowym przepisem regulującym tę kwestię jest art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego, który nakłada na dłużnika obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli stał się niewypłacalny. Co więcej obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość spoczywa również na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami, odpowiedzialność spoczywa również na zarządcy sukcesyjnym. Uchylanie się od nałożonego obowiązku skutkuje odpowiedzialnością.
A więc wspomniany wyżej obowiązek zgłoszenia obejmuje np. przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, członków zarządu spółek kapitałowych czy dyrektorów przedsiębiorstw.
Termin na zgłoszenie wniosku
Przepisy prawa upadłościowego nakładają na dłużnika obowiązek złożenia wniosku o upadłość w terminie nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości (art. 21 ust. 1). Oznacza to, że przedsiębiorca, który stał się niewypłacalny, musi niezwłocznie podjąć działania w celu zgłoszenia wniosku, jeżeli nie chce narazić się na negatywne konsekwencje.
Konsekwencje niezłożenia wniosku
Brak złożenia wniosku o upadłość ciągnie za sobą wiele negatywnych konsekwencji. Można podzielić je na uregulowane w prawie upadłościowym, Kodeksie spółek handlowych
Pierwszą z nich zawiera samo prawo upadłościowe, w art, 21 ust. 3a istnieje domniemanie, że szkoda obejmuje wartość nieuregulowanej należności wobec wierzyciela. Osoby obowiązane do zgłoszenia wniosku o upadłość mogą jednak uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli zostanie wykazany ich faktyczny brak winy, w szczególności jeżeli wykażą iż w terminie wymaganym do złożenia wniosku zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub zatwierdzono zawarty został układ w postępowaniu o jego zawarcie.
Druga konsekwencja została wskazana w art. 373 ust.1 pkt.1 Prawa upadłościowego.
Sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej (…) osoby, która ze swej winy, będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Wiąże się to również w obligatoryjnym wpisem do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych.
Konsekwencją złamania orzeczonego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli naruszenie wypełniało znamiona przestępstwa jest sankcja uregulowana w art. 244 KK. Przestępstwo to zagrożone jest karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
Jak wskazuje art. 299 §1 KSH wierzyciel może domagać się zaspokojenia swoich potrzeb z majątku członka zarządu, a tym samym narazić go na istotne problemy finansowe, a idąc dalej, art. 586 tej samej regulacji wskazuje na ryzyko ograniczenia, pozbawienia wolności lub grzywny, w przypadku nie zadbania o zgłoszenie wniosku o upadłość spółki handlowej. Dotyczy to zarówno samego likwidatora, jak i członków zarządu spółki, a jego niewiedza o kondycji finansowej spółki nie stanowi przesłanki do zwolnienia go od odpowiedzialności.
Wierzyciel dokonuje wyboru członka zarządu, od którego zaspokojenia swojej wierzytelności będzie się domagał. Zaznaczyć jednak trzeba, iż może nastąpić to w momencie, gdy zaspokoić wierzytelności nie można z majątku spółki.
Obowiązek zgłoszenia wniosku i zachowanie terminu jest kluczowe dla uniknięcia negatywnych konsekwencji. Celem omawianego obowiązku jest ochrona i to zarówno wierzycieli, jak i samego dłużnika. Zaniechanie tego obowiązku może wiązać się z poważnymi konsekwencjami, dlatego przedsiębiorcy, którzy napotykają trudności finansowe, powinni niezwłocznie podjąć działania w celu zbadania swojej sytuacji i podjęcia odpowiednich kroków.
